Bird by bird is zo’n schrijfboek dat je op talloze ’top 10′-lijstjes tegenkomt. Een Amerikaanse bestseller van Anne Lamot met als ondertitel Some Instructions on Writing and Life. In dit blog mijn recensie over Bird by bird.
Dit blog bevat affiliate-links. Dat betekent dat ik een kleine vergoeding krijg als je iets koopt via de links op deze pagina.
‘Bird by bird, budy. Just take it bird by bird,’ dat was het advies van haar vader aan haar broertje, toen die worstelde met een opstel over vogels. Bird by bird is een prachtige titel voor een schrijfboek. Zo mooi dat ik dit boek als eerste van de stapel van 10 schrijfboeken die ik nog wil lezen heb gepakt.
Lamot spreekt haar lezers op dezelfde wijze toe en steekt ze een hart onder de riem. Begin maar gewoon, is haar advies. Ga voor dat lege scherm zitten en wacht. Doe het langzaam, stapje voor stapje, bird by bird. Denk niet aan je lezers. Maak je niet druk om wat agenten of uitgevers ervan zullen vinden, begin gewoon met schrijven.
Wees niet te kritisch, is haar advies. Iedere schrijver, hoe goed en succesvol ook, begint altijd met een ‘shitty first draft’. Geen enkele professional kruipt iedere dag wild enthousiast en zelfverzekerd achter de computer om op de automatische piloot de ene na de andere glorieuze volzin als een hemels dictaat neer te schrijven. De mooiste stukjes wereldliteratuur worden geboren uit wanstaltig proza. Beschamend en pijnlijk voor het ego. Het is de belangrijkste les die je als beginnend schrijver moet leren en het blijft, ook voor ervaren schrijvers, altijd bemoedigend om het nog eens opnieuw van een succesvol auteur te horen.
Lamot schrijft openhartig, in een warme, onderhoudende en humoristische stijl. Heerlijk om te lezen als je je eens wilt laten meevoeren in de rijke innerlijke wereld van een ervaren schrijver, maar als je net als ik vooral op zoek bent naar praktische tips en adviezen zal je snel je geduld verliezen. Het is allemaal wel heel erg op het niveau van een beginner. En Lamot gebruikt veel woorden om haar punt duidelijk te maken.
‘Novels ought to have hope; at least, American novels ought to have hope. French novels don’t need to. We mostly win wars, they lose them. Of course, they did hide more Jews than many other countries, and this is a form of winning. Although as my friend Jane points out, if you or I had been there speaking really bad French, they would have turned us in in a hot second — bank on it. In general, though, there’s no point in writing hopeless novels.’
Get to the point, denk ik als ik dit lees. En ik denk het nogmaals wanneer ze het heeft over set design. Soms weet je als schrijver maar weinig over de entourage van je verhaal, schrijft ze, dan is het belangrijk om hulp in te schakelen. Vervolgens komt er een lang intermezzo over tuinieren. Dat ze het nooit heeft gedaan, dat alle planten die ze ooit kreeg op een afschuwelijke wijze aan hun eind kwamen en dat er zelfs een was die zich begon te gedragen als Howard Hughes in zijn laatste dagen. En dan zijn we weer twee bladzijden verder voor ze er aan toe is om te vertellen dat ze met de hulp van een informant een geweldig boek schreef met zoveel rake en levensechte details over tuinieren, dat iedereen begon te denken dat ze een ware plantenliefhebber was.
Het gaat mij allemaal te langzaam. Misschien heb ik gewoon het verkeerde boek gekozen. De ondertitel luidt immers Some Instructions on Writing and Life. Dit boek gaat inderdaad over heel veel andere dingen dan schrijven en is wellicht interessant als je een fan bent van deze schrijver. Dan zul je het vast niet erg vinden dat ze in haar verhandeling over perfectionisme ‘the voice of the oppressor’ verwijst naar God. Vertrouw op God, is het advies. En als je niet in God gelooft, knoop dan de woorden van Geneen Roth in je oren en onthoud dat ‘awareness is learning to keep yourself company.’
‘I doubt that you would read a close friend’s early efforts and, in his or her presence, roll your eyes and snicker. I doubt that you would pantomime sticking your finger down your throat.’
Ik kan daar wel om lachen. Lamot heeft zeker humor, maar ik heb haast.
Ik besluit nog even vol te houden en ga verder in het hoofdstuk over karakters. Lamot vertelt dat je in je karakters moet investeren, ze langzaam moet leren kennen. Ze de kans moet geven zich te ontwikkelen voordat je ze een dictaat oplegt. In het volgende hoofdstuk over plot, schrijft ze dat de plot natuurlijk vanuit de karakters moet groeien. Maak je niet druk om de plot, zegt ze. Ga je te veel op de clou zitten broeden, dan loop je het risico dat je een roman hebt vol houten personages die als pionnen heen en weer worden geschoven.
Een wijze les die vaak opgaat, maar niet altijd. Je hebt boeken die zwaar leunen op karakterontwikkeling en je hebt boeken die meer plotgedreven zijn. Een middenweg vind ik zelf het mooist, maar dat neemt niet weg dat een plotgedreven boek ontzettend spannend en boeiend kan zijn. Neem de Da Vinci code van Dan Brown. Hoofdpersoon Robert Langdon, de arme man, eet geen hap in het hele boek, slaapt niet, ontwikkelt zich emotioneel nauwelijks. Het gaat allemaal om de heilige graal. Zal hij hem vinden of niet? En dat houdt miljoenen lezers geboeid. Ik durf te wedden dat Dan Brown, voor hij begon eerst een doorwrochte plotlijn heeft uitgestippeld in plaats van eindeloos om zijn karakters heen te draaien.
Dat een al te sterke focus op de karakters tot een wazig, nietszeggend verhaal kan leiden, blijkt een paar hoofdstukken verderop als ze vertelt over de worsteling met haar tweede roman. Wanneer zelfs de tweede complete versie wordt afgekeurd — er gebeurt volgens haar redacteur te weinig — is ze radeloos. Haar redacteur raadt haar aan eens een treatment te schrijven, een korte verhandeling waarin ze hoofdstuk voor hoofdstuk vertelt wat er gebeurt. En voilà het verhaal krijgt vorm. Het wordt de belangrijkste roman die ze ooit zal schrijven. Ook hier blijkt maar weer eens uit hoe belangrijk het is om beide sporen te volgen: schrijven vanuit je karakters, maar tegelijk nadenken over de plot. Toch vind ik dit advies in Bird by bird niet terug, terwijl dat nou juist een van de belangrijkste dingen is die je als schrijver moet leren.
Wat ik mis in dit boek is praktisch advies. Schrijft ze over dialogen, dan weet ze te vertellen wat ieder schrijfboek mij vertelt: dat je dialogen niet over kunt nemen uit spreektaal, maar dat je ze moet bewerken, vertalen. Dat je je karakters een eigen stem moet geven. Dit is allemaal razend moeilijk en daarom zou ik het erg op prijs stellen eens een boek te lezen waarin deze dingen tot in de finesses worden besproken. Geef me eens een scherpe analyse. Van een boek waarin de karakters wonderlijk goed gelukt zijn — elk met een eigen stem die treffend het karakter vat. Van een boek waarin het helemaal mis ging, waarin iedereen dezelfde stopwoorden bezigt en formuleert volgens dezelfde saaie grammaticale structuren.
Ik ben nu halverwege en heb inmiddels besloten deze klassieker niet uit te lezen. Misschien is dit voor mij niet het juiste boek op het juiste moment. Misschien ben ik gewoon toe aan meer verdieping. Misschien is dit boek wel heel geschikt voor iemand die zich voor het eerst op het schrijven wil oriënteren. Ik weet het niet. Bird by Bird, is een belangrijke Amerikaanse klassieker uit de jaren ’90 met lovende recensies van de Los Angeles Times, de New York Times Book Review en vele enthousiaste lezers. Maar ik vind het maar niets en leg het teleurgesteld weg.
Lees meer over Bird by bird.
